Όταν η Σταυρούπολη είχε τρένο και αεροδρόμιο
Όπως θα διαβάσετε η Σταυρούπολη Θεσ/νίκης διέθετε το 1916 Σιδηροδρομικό δίκτυο, ακόμα και αεροδρόμιο. Οι πληροφορίες αυτές είναι άγνωστες στο ευρύ κοινό και σήμερα επιχειρείται μια πρώτη προσέγγιση στο θέμα αυτό που κατά τη γνώμη μας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Συγκέντρωση Υλικού – Σύνταξη: Παγκαρλιώτας Κώστας, Αρχιμηχανικός Γραμμής ΤΕ, ΟΣΕ.
Το 1915 άρχισε η αποβίβαση των συμμαχικών στρατευμάτων στην Θεσσαλονίκη στα πλαίσια του «ανατολικού μετώπου» ενάντια στη συμμαχία Γερμανών, Αυστριακών, Βουλγάρων και Τούρκων. Η παρουσία των συμμαχικών δυνάμεων στην περιοχή της βόρειας Ελλάδας, στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, είχε σαφώς αμυντικό χαρακτήρα. Είχαν σκοπό να ανακόψουν τις βλέψεις των Κεντρικών Δυνάμεων στην απόκτηση του ελέγχου του λιμανιού της Θεσσαλονίκης. Η γραμμή του μετώπου ήταν πολύ κοντά στην Θεσσαλονίκη (όπως φαίνεται στον χάρτη πιο κάτω), οπότε η εγκατάσταση των συμμαχικών στρατευμάτων έγινε την περιοχή του Ζειτενλίκ στα περίχωρα της δυτικής Θεσσαλονίκης. Το όνομα έρχεται από την Τουρκική λέξη Zeytin που σημαίνει Ελιά. Μπορεί να μεταφραστεί ως Ελαιώνας. Βρίσκεται εκατέρωθεν της σημερινής οδού Λαγκαδά, περίπου 1,5 χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης. Σύμφωνα με τα Γαλλικά αρχεία του πρώτου παγκόσμιου πολέμου η περιοχή προσδιορίζεται με δύο ονόματα: Ζειτενλίκ (παλιό) και Σταυρούπολη (νέο).
Χάρτης που αποτυπώνεται η γραμμή του μετώπου (με διακεκομμένη κόκκινη γραμμή) την εποχή που δημιουργήθηκε το στρατόπεδο Ζεϊμτελικ της «Αντάντ»
Στην περιοχή υπήρχε ήδη ένα μεγάλο στρατόπεδο. Στα τέλη του 19ου αιώνα κατασκευάζονται στη Θεσσαλονίκη μεγάλοι στρατώνες σε διάφορους ελεύθερους χώρους εκτός των τειχών της πόλης. Ένας από τους στρατώνες αυτούς είναι και ο στρατώνας πυροβολικού στην περιοχή του σημερινού Στρατοπέδου Παύλου Μελά, κατασκευασμένος μεταξύ των ετών 1890 και 1905. Το στρατόπεδο αυτό, επεκτάθηκε από τον Ελληνικό Στρατό μετά την απελευθέρωση και καταλαμβάνει σήμερα 385 στρέμματα γης.
Καρτ-ποστάλ της εποχής. Τιτλοφορείται: «Οι σύμμαχοι στον δρόμο Θεσσαλονίκης-Ζεϊτενλίκ»
Ο νέος στρατώνας έδωσε το όνομά του και στην αμαξιτή οδό επί της οποίας είχε κτισθεί και η οποία συνέδεε την Θεσσαλονίκη με το Λαγκαδά και τη Καβάλα. Κατά τη καταγραφή των δρόμων της συνοικίας Τσαϊρ το 1906 η οδός κατονομάζεται ως Λεωφόρος Topcu Kislasi (του στρατοπέδου Πυροβολικού). Το 1912 στο στρατόπεδο εγκαθίσταται ο ελληνικός στρατός και η πρώτη χρήση του είναι για το στρατωνισμό μονάδων πυροβολικού και για την αεροπορική άμυνα. Την ίδια εποχή αποδίδεται στο Στρατόπεδο το όνομα του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά.
Το στρατόπεδο των συμμάχων στο Ζειτενλίκ προβλεπόταν να έχει τη δυνατότητα στρατωνισμού 600.000 στρατιωτών. Στα πλαίσια του σκοπού αυτού, κατασκευάστηκαν πολλές εγκαταστάσεις και υποδομές, όπως επίσης και αποστραγγιστικά έργα, καθώς η περιοχή μαστιζόταν από ελονοσία. Για τις μεταφορικές ανάγκες κατασκευάστηκε και σιδηροδρομικό δίκτυο που κατέληγε στο Βαρδάρι και συνδεόταν με το υφιστάμενο σιδηροδρομικό δίκτυο (όπως φαίνεται στον χάρτη πιο κάτω). Για τις στρατιωτικές ανάγκες, κατασκευάστηκε μάλιστα και αεροδρόμιο με χωμάτινο διάδρομο από-προσγείωσης. Οι εγκαταστάσεις του στρατοπέδου βομβαρδίστηκαν από τους Γερμανούς στις 27 και 28 Μαρτίου του 1916.
Γερμανικός χάρτης της εποχής. Με κόκκινο χρώμα υπογραμμίζεται η σιδηροδρομική γραμμή και με κίτρινο χρώμα τα τοπονύμια της εποχής
Σημείωση 1: Οι περισσότερες ασπρόμαυρες φωτογραφίες προέρχονται από: Ministère de la Culture (France) – Médiathèque de l’Architecture et du Patrimoine – Diffusion RMN
Σημείωση 2: Οι φωτογραφίες και οι χάρτες έχουν υποστεί ψηφιακή βελτίωση.
Εγκατάσταση του στρατοπέδου Ζεϊτενλίκ (12-14 Οκτώβρη 1915). Σε πρώτο πλάνο το Αγγλικό στρατόπεδο, ακόμα σε σκηνές. Οι μόνιμες εγκαταστάσεις θα αρχίσουν άμεσα
Στρατόπεδο Ζεϊτενλίκ, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1915 – Αεροπλάνο
Στρατόπεδο Ζεϊτενλικ. Εναέρια άποψη του Ζειτενλικ. Είναι ορατά τα αποτελέσματα των Γερμανικών βομβαρδισμών (27 – 28 Μαρτίου 1916).
Γερμανικοί βομβαρδισμοί (27-28 Μαρτίου1916). Εναέρια άποψη του στρατοπέδου
Εγκατάσταση στρατοπέδου Ζεϊντελικ. Οι στρατηγοί Sarrail και Bailloud παρακολουθούν την επιβίβαση του 176 συντάγματος στο τρένο για το μέτωπο. (Φωτογραφία 14.10.1015)
Στρατόπεδο Zeitenlik (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1915). Βαγονέτο της κινηματογραφίας στη γραμμή Vardar (Βαρδαρίου): Δραιζίνα (Draisine) μεταφοράς του συνεργείου κινηματογραφίας
Στρατόπεδο Zeitenlik: Επίσκεψη των στρατηγού Sarrail και Mahon στις γαλλικές εγκαταστάσεις(25 Μαρτίου 1916). Οπερατέρ του τμήματος κινηματογραφίας επι τω έργω, μπροστά απο τις σιδηροδρομικές γραμμές
Επίσκεψη του στρατηγού Sarrail και του στρατηγού Mahon στις γαλλικές εγκαταστάσεις (Αύγουστος 1916). Περπατούν μέσα στις σιδηροδρομθκές γραμμές
Πάνω και κάτω η Γαλλικής κατασκευής ατμομηχανή στενού εύρους Decauville
